Dobrze ubrany nałóg – przejawy uzależnienia od pracy

Praca jest fizycznym i umysłowym wysiłkiem zmierzającym do osiągnięcia celu, którym może być powstanie przedmiotu materialnego, usługi lub dzieła artystycznego. Jest środkiem, który umożliwia człowiekowi zdobycie niezależności ekonomicznej i zaistnienie w społeczeństwie.

Obecnie społeczeństwo konsumpcyjne narzuca zawrotne tempo życia. Celem jest zarobienie jak największej ilości pieniędzy niezbędnych do nabywania jak największej ilości dóbr.
„Żeby żyć na odpowiednio wysokim poziomie, trzeba mieć odpowiednio wysoką pensję. Żeby mieć odpowiednio wysoką pensję, trzeba nie mieć własnego życia”

W ten kontekst społeczno – kulturowy wpisuje się pracoholizm (work addiction) lub uzależnienie od pracy. W międzynarodowej literaturze przedmiotu mianem pracoholizmu określa się „zaburzenia obsesyjno – kompulsyjne, przejawiające się zmuszaniem samego siebie do pracy, niemożnością regulowania własnych nawyków związanych z pracą i nadmiernym zaangażowaniem w nią, które prowadzi do zaniedbywania innych czynności życiowych”.
Pracoholizm należy do kategorii uzależnień nie związanych z substancjami chemicznymi i z tego powodu często się go bagatelizuje. Jednak przy bliższym przyjrzeniu się temu zjawisku staje się jasne, że nie różni się ono zbytnio od innych form uzależnienia, zwłaszcza z uwagi na postępujące samowyniszczanie psychiczne, fizyczne i społeczne. Na ogół pracoholik, poprzez całkowite oddanie się pracy, stara się „dużo robić” i przez to czuć się „dużo wartym” – pozbyć się w ten sposób niepokoju, pustki i polepszyć samoocenę.

„Dobrze ubrane” uzależnienie
Uzależnienie od pracy może mieć pozory atrakcyjnego. Etyka pracy pełni funkcję stymulującą do tego stopnia (w przeciwieństwie do innych uzależnień), że jednostka poświęcająca całe życie pracy nie robi wrażenia kogoś dotkniętego patologią czy chorego., a wręcz przeciwnie, zapewnia jej to prestiż, władzę i pieniądze. Uzależniony produkuje dobra, zarabia, osiąga sukces, a jego uzależnienie jest akceptowane i promowane jako użyteczne społecznie. Osoby dotknięte przez tą patologię są przekonane o swoich zdolnościach, możliwościach, sile przebicia (spełnienie american dream) i nawet jeśli zdają sobie sprawę z tego, że praca może stać się przedmiotem uzależnienia, są zdania, że lepiej uzależnić się od niej, niż od czegoś innego: „Przecież nie piję, nie narkotyzuję się, nie bawię całymi dniami ani nie siedzę z założonymi rękami. Ja pracuję!”

Przejawy uzależnienia od pracy
Osoby dotknięte uzależnieniem od pracy to jednostki, którym kontrola nad pracą wymknęła się z rąk, które nie są w stanie narzucić sobie ograniczeń. Odczuwają wewnętrzną presję, by pracować coraz więcej i więcej, bez uwzględniania negatywnych skutków tego stanu rzeczy.

Uzależniony zabiera pracę ze sobą do łóżka, nie rozstaje się z nią w czasie weekendów i urlopu – jednym słowem nigdy, gdyż stanowi ona jego sposób na życie. Obsesja staje się pułapką, ponieważ przekształca każdą czynność w pracę, również zabawę czy relaks.

Tak samo, jak w przypadku innych uzależnionych, pracoholik zaprzecza istnieniu problemu, trzyma się wypaczonego obrazu rzeczywistości i własnego życia. Work addict usprawiedliwia się mówiąc, że należy dużo pracować, aby nie stracić dobrej posady i utrzymać standard życia. Coraz częściej stwierdza: „Nie ma w tym nic złego. Po prostu kocham to, co robię, a moja praca jest dla mnie również rozrywką”, „jestem przywiązany do pewnych wartości związanych z pracą”, „Po prostu staram się utrzymać moją rodzinę”.

Pracoholik to osoba, która mówiąc o sobie opowiada, co robi, zamiast opisywać, jaka jest. Określa siebie przede wszystkim w odniesieniu do sukcesów zawodowych. Utrata pracy będzie dla niego dramatem, źródłem wielkiego niepokoju, powodem do pogardy dla samego siebie, niskiej samooceny, problemów z odnalezieniem tożsamości, jak o cierpienia związanego z efektem odstawiennym. Również, kiedy jego kariera rozwija się dobrze, czuje się niepewny siebie, poszukuje potwierdzenia swej wartości w postaci awansów i sukcesów. Paradoksalnie nie udaje mu się być tak błyskotliwym, jak można by się spodziewać, ponieważ niektóre jego cechy udaremniają podejmowane przez niego wysiłki i upośledzają wyniki pracy:

Nie ma zadowalającego życia osobistego – jest zbyt skupiony na pracy.
Jest arogancki, żyje w niepewności. Uważa, że jest najlepszy i nie słucha rad kolegów.
Nie radzi sobie z pracą zespołową. Uważa, że nikt nie wykona danej pracy tak dobrze, jak on.
Nie jest wydajny. Perfekcjonizm powoduje, że wykonanie zadania zabiera mu więcej czasu niż innym.
Jest tak nastawiony na osiąganie celu, że traci na tym jego kreatywność.
Nie potrafi delegować zadań innym , dlatego jest przemęczony, ma problemy z koncentracją, popełnia błędy.

Kryteria rozpoznania
Uzależnienie od pracy nie zostało dotychczas włączone do podręczników psychiatrii ani nie jest uznawane za jednostkę chorobową o określonej etiologii i jasnych wskazaniach terapeutycznych. Coraz większa liczba autorów publikacji naukowych na ten temat skłania się jednak ku definicji pracoholizmu jako uzależnienia w pełnym znaczeniu tego terminu. Wynika to z tego, że obserwowane objawy odpowiadają w pełni standardowym profilom psychiatrycznym stosowanym w przypadkach uzależnień od substancji. Pracoholik ma podobne objawy uzależnienia do tych, jakie można zaobserwować u alkoholika, narkomana, hazardzisty, czy człowieka uzależnionego emocjonalnie. Niezależnie od tego, czy uzależnienie jest związane z substancją, procesem czy czynnością, podłoże patologii jest takie same.

Pracoholik nieustannie się spieszy i jest czymś zajęty, zakłada, że upora się z różnymi czynnościami w najkrótszym możliwym czasie.
Nic nigdy nie jest dla niego doskonałe. Praca z nim jest trudna, a jeszcze trudniejsze wspólne życie.
Wpada w trans związany z pracą. Zdarza się mu mieć luki w pamięci i chwile „nieobecności” w czasie rozmów z innymi, w związku z myśleniem o pracy.
Kontroluje innych. Sprawdza każdą czynność, żeby wiedzieć, czy została odpowiednio wykonana.
Związki międzyludzkie odchodzą na dalszy plan wobec pracy. Oddala się od rodziny i przyjaciół, zaniedbuje swoje obowiązki i nie uczestniczy w ważnych dla swoich bliskich wydarzeniach.
Odczuwa ciągły niepokój. Jak w przypadku innych uzależnień, zachowując się w określony sposób, zmierza do osiągnięcia ulgi. Gdy nie jest to możliwe, pojawiają się objawy odstawienie.
Jest niecierpliwy i poirytowany.
Ulega stopniowo narastającej potrzebie wykonywania coraz większej ilości pracy, by utrzymać stały poziom pobudzenia.

Brakuje mu czasu ma dbanie o siebie. Zapomina o posiłkach, zaniedbuje uprawianie sportu, rezygnuje z rozrywek.

Wpływ na rodzinę, małżeństwo, dzieci
Osoba uzależniona od pracy żyje w przeświadczeniuędzie w stanie zaspokoić wszystkie potrzeby i pragnienia swojej rodziny tak długo jak długo będzie odnosić sukcesy i że zapewni jej to szczęście. Niestety jest to tylko złudzenie, a pracoholizm jest postępującą patologią, która nie tylko prowadzi osobę nią dotkniętą do autodestrukcji, ale też wywiera niszczący wpływ na życie rodziny, której rzekomym dobrem kieruje się osoba uzależniona. Staje się ona nieosiągalna dla osób, które kocha i przez które jest kochana. Rodziny osób uzależnionych niszczy stopniowo rozżalenie i gniew, poczucie opuszczenia i utraty małżonka czy rodzica.
Pracoholicy są tak zajęci, że nie uczestniczą w kolejnych fazach rozwoju swoich dzieci, przez co odbierają je jak kogoś obcego. Dzieci natomiast cierpią z powodu odrzucenia, co czyni je bardziej podatnymi na zaburzenia psychiczne i różne formy uzależnień.

Ponadto cierpiący na pracoholizm mają tendencję do autorytaryzmu zarówno w życiu rodzinnym jak i w pracy co prowadzi do narastania stresu, a często dodatkowo sytuację pogarsza fakt, że uzależniony, próbując zaradzić postępującemu wyczerpaniu fizycznemu i umysłowemu, zaczyna sięgać po substancje stymulujące (np. kawa, amfetamina), lub uspokajające (leki, alkohol)

Opracowano na podstawie: C. Guerreschi. Nowe uzależnienia. Salwator 2006