Dlaczego gry online uzależniają?

Przyczyny uzależniania się od gier komputerowych przez młodzież są złożone. Można mówić o ogólnej predyspozycji do uzależnień, wynikającej z indywidualnych cech osobowości, środowiska wychowawczego.

Niewątpliwie jednak sama specyfika użytkowania gier sprzyja nałogowemu z nich korzystaniu. Ciekawą próbę przyjrzenia się temu zagadnieniu podejmuje Szymon Wójcik1.  Zgodnie z jego tezą, sposób, w jaki skonstruowane są gry, odwołuje się do uniwersalnych mechanizmów psychologicznych człowieka. Badania dotyczące zjawiska nadużywania gier komputerowych, a zwłaszcza gier online wśród młodzieży europejskiej  w wieku 15-16 lat wykonano w ramach międzynarodowego projektu badawczego EU NET ADB1. Wśród polskiej młodzieży badania przeprowadziła w latach 2011-2012 Fundacja Dzieci Niczyje.

Pozytywne wzmocnienie
Gry online odwołują się do uniwersalnych mechanizmów psychologicznych. Jednym z nich jest pozytywne wzmocnienie. Zbieranie punktów, zaliczanie kolejnych etapów, odnoszenie sukcesów przynosi zadowolenie z siebie, ze swoich umiejętności. Zwycięstwo zależy zarówno od sytuacji aranżowanych przez twórców gry, jak i od sprawności samego gracza. Gdy uda się przejść pierwszy etap, pojawia się potrzeba odnoszenia kolejnych sukcesów. A to można osiągnąć tylko poprzez spędzanie większej ilości czasu przy komputerze.

Gry online ze swej natury silnie angażują, wymagają nie tylko czasu, ale i koncentracji, skupienia na wykonywanej czynności. Angażują zmysły – wzrok, słuch, wiążą się z koniecznością „odcięcia” od świata zewnętrznego. Mogą wywoływać stan zwany flow. Wówczas skupienie na grze powoduje ignorowanie wszelkich bodźców pochodzących z zewnątrz, ze świata realnego. Traci się poczucie czasu, z kilku minut robią się całe godziny. Nie odczuwa się zmęczenia, głodu, bólu, potrzeb fizjologicznych.

Gry tradycyjne, chociażby popularny w pokoleniu rodziców Eurobizness (gra planszowa) miały początek i koniec. Ktoś wygrywał, ktoś przegrywał, płynnie przechodzono do wykonywania innych czynności, ewentualnie można było zacząć jeszcze raz. Tymczasem nowoczesne gry online nie mają tradycyjnie pojmowanego początku i końca, kategorii „przejścia gry”. Nie chodzi o przejście określonej liczby etapów, tylko o pełne włączenie się do świata wirtualnego, pełnego innych graczy. Dla wszystkich celem staje się osiągnięcie jak najlepszej pozycji w rankingu. Wynik  zawsze może być jeszcze lepszy. Dodatkowo „wciągający” jest motyw określany jako „eksploracja nieznanego”, przeżycia przygody. Światy gier są coraz bardziej złożone, nie sposób poznać ich do końca. Dodatkowo, producenci gier wciąż dodają coś nowego, by podsycać zainteresowanie gracza (nowe postaci, przedmioty, mapy).

Szczególnie niebezpieczne okazują się gry rozgrywające się w czasie rzeczywistym, trwające non-stop. Należą do nich np. niektóre gry strategiczne, w których kieruje się swoją armią, instytucją, państwem. W momencie odejścia od komputera wirtualny świat zostaje niejako „bez opieki”, może być niszczony, atakowany. Dlatego też gracze wchodzą do gry w nietypowych godzinach, np. w nocy, nad ranem, przed południem, gdy inne nastolatki są w szkole. Oprócz tego na przeprowadzenie określonych akcji trzeba czasem poświęcić od kilku do kilkunastu godzin, co wymusza poświęcanie coraz większej ilości czasu na grę, a także uruchamianie gry o określonych porach i w określonej częstotliwości.

Samodoskonalenie się
Kolejnym uniwersalnym mechanizmem psychologicznym, do którego odwołują się producenci gier, jest potrzeba samodoskonalenia się. Systematyczne gromadzenie punktów, pokonywanie etapów podwyższa pozycję w rankingu. Działa też coś w rodzaju spirali: w wielu grach większa ilość punktów stwarza większe możliwości podejmowania skutecznych działań i odnoszenia kolejnych zwycięstw. Czyli im więcej nastolatek gra, tym częściej wygrywa. Imponująca liczba punktów przekłada się na status w społeczności graczy. Gdy popełni się „błąd” punkty można stracić, co powoduje chęć odegrania się, podobnie jak w przypadku osób nadmiernie oddających się hazardowi. Jeden z respondentów opowiadał też podczas badania o satysfakcji i radości z budowania własnego państwa. Dzięki kolejnym działaniom uzyskiwał profity i mógł dalej  je „inwestować” w rozbudowanie infrastruktury swojego imperium.

Afiliacja
Jedną z podstawowych potrzeb człowieka jest potrzeba przebywania z innymi ludźmi, bycia częścią grupy, zyskania akceptacji i poczucia przynależności. Granie w gry online wydaje się, paradoksalnie odwoływać do tej potrzeby i w jakimś stopniu ją zaspokajać. W wielu przypadkach warunkiem osiągnięcia sukcesu w grze jest współpraca z innymi graczami. Tworzą się grupy, zespoły, nawiązują się wirtualne przyjaźnie. Powstaje  pewien rodzaj zobowiązania czy nacisku – drużyna oczekuje poświęcania czasu na grę, doskonalenia umiejętności. Presja grupy przyciąga graczy. Tworzy się paradoksalna sytuacja: gry są zarazem czynnościami społecznymi, jak i antyspołecznymi, bo prowadzą do zaniedbywania kontaktów w świecie realnym.

Opracowanie Paulina Ilska na podstawie:
Wójcik, S. (2013). Gry online – korzystanie i nadużywanie wśród młodzieży. Wyniki badania EU NET ADB. Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 12(1), 88–90.  www.dzieckokrzywdzone.fdn.pl

1. Wójcik, S. (2013). Gry online – korzystanie i nadużywanie wśród młodzieży. Wyniki badania EU NET ADB. Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 12(1), 88–90.  www.dzieckokrzywdzone.fdn.pl