Niekontrolowane zakupy oraz e-zakupy problemem wśród młodzieży
W dzisiejszych czasach trudno sobie wyobrazić brak dostępu do sieci. Wiele osób korzysta z Internetu w celach zawodowych, rozrywkowych, ale także załatwiając wiele spraw prywatnych: opłacanie rachunków, wyszukiwanie informacji czy… robienie zakupów. W przypadku tej ostatniej aktywności granica wieku znacznie się przesunęła i dotyczy coraz młodszej grupy osób. Badacze poddali obserwacji młodzież w wieku 12-19 lat i jej zaangażowanie w obszarze zakupów i zakupów online.
Badania wśród młodzieży wskazują, że problem niekontrolowanych zakupów dotyczy 17 proc. nastolatków – częściej dziewcząt (25%) niż chłopców (9,5%), przede wszystkim uczniów szkół ponadgimnazjalnych (18%). Obserwuje się u nich trudną do opanowania potrzebę zakupów, utratę kontroli nad nimi czy dokonywanie tychże w reakcji na inny problem. Podobnie, jak w przypadku zaburzeń hazardowych, badani przejawiający problem również odczuwają poczucie winy w związku ze stratą pieniędzy oraz euforię po dokonaniu zakupów. Badania wykazały ponadto nieudane próby ograniczenia tej aktywności, a także napięcie lub lęk, które mogą być złagodzone wyłącznie poprzez zakupy.
Centra rozrywkowo-handlowe to atrakcyjne miejsca dla nastolatków. Postrzegane są one przez nich nie tylko jako miejsca umożliwiające dokonanie zakupów, ale także jako przestrzeń do kontaktów społecznych oraz jako sposób na spędzenie wolnego czasu.
Młodzież dostrzega więcej zalet dokonywania zakupów online, wskazując Internet również jako miejsce kontaktu z rówieśnikami. I choć badani uczniowie podkreślali, że portale społecznościowe ułatwiają kontakt ze znajomymi, wymienianie się informacjami i pozwalają na sprawdzanie aktualności w obszarach zainteresowań, jednym ze wskazywanych minusów była świadomość istnienia ryzyka uzależnienia.
Wśród czynników ryzyka sprzyjających niekontrolowanym zakupom wymienia się:
– depresję / skłonności depresyjne, lęk, frustrację,
– niskie poczucie własnej wartości, narcyzm, wrażliwość na nagrodę,
– temperament,
– nieumiejętność radzenia sobie ze stresem,
– materializm,
– posiadanie własnych pieniędzy,
– wpływy rówieśnicze modelujące zachowania ryzykowne,
– nowy styl życia nastoletniej młodzieży polegający na spędzaniu wolnego czasu w centrach handlowych,
– problemy związane z innymi zachowaniami ryzykownymi: nadużywanie alkoholu, palenie papierosów, zażywanie marihuany,
– występowanie zachowań agresywnych i niezgodnych z prawem,
– słabe osiągnięcia w nauce,
– czynniki o charakterze społecznym, m.in. reklamy określonych produktów, tzw. must-have.
Wiedza na temat czynników chroniących wśród młodzieży jest znacznie skromniejsza. Wskazuje się jedynie:
– cechy osobowościowe, takie jak: ugodowość, emocjonalna stabilność oraz sumienność,
– monitorowanie przez rodziców zachowań dzieci oraz ich aktywne wspieranie,
– dobre relacje z rówieśnikami,
– regularne odrabianie lekcji,
– sport i aktywność fizyczna.
Jak wskazują badacze, w przeciwdziałaniu niekontrolowanym zakupom wśród młodzieży kluczowa jest profilaktyka – zarówno po stronie rodziców, jak i szkół. W tym drugim przypadku chodzi głównie o edukację w obszarze Internetu i wprowadzanie stosownych elementów podczas zajęć informatycznych. Zajęcia profilaktyczne powinny być prowadzone metodami warsztatowymi, z wykorzystywaniem materiałów wizualnych, takich jak filmy i komiksy. Warto też angażować w przygotowanie programu samych uczniów. Rolą rodziców powinno być natomiast zapewnianie młodym ludziom dostępu do alternatywnych miejsc spędzania czasu wolnego oraz możliwości zaspokajania ważnych potrzeb rozwojowych w zdrowy i konstruktywny sposób.
Źródła:
„Osobowościowe uwarunkowania nadmiernego korzystania z sieci społecznościowych wśród adolescentów”, Instytut Psychologii Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2014
„Czynniki związane z hazardem, kompulsywnymi zakupami oraz nadużywaniem Internetu wśród młodzieży w wieku 12-19 lat”, Instytut Psychiatrii i Neurologii Zdrowia, Zakład Zdrowia Psychicznego, Pracowania Profilaktyki Młodzieżowej „Pro-M”, Warszawa 2015